Finans ve kripto para dünyasında sıkça duyduğunuz iki terim vardır: Biri piyasanın can damarı olan "likidite", diğeri ise yatırımcıların korkulu rüyası olan "liq olmak". Zira bu iki kavram birbiriyle bağlantılı olsa da, tamamen farklı anlamlara gelir. Birini anlamak piyasada nasıl hareket edeceğinizi belirlerken, diğerini anlamak ise sermayenizi nasıl koruyacağınızı öğretir.
Piyasayı bir otoyol gibi düşünün. Likidite, o otoyoldaki trafiğin ne kadar akıcı olduğudur. Yüksek likidite, trafiğin aktığı, alıcı ve satıcıların bol olduğu, istediğiniz an kolayca giriş çıkış yapabildiğiniz geniş bir otoyoldur. Düşük likidite ise, tek şeritli, kimsenin uğramadığı, arabanızı satmaya çalıştığınızda alıcı bulamadığınız bir köy yoludur. Peki "liq olmak"? O, bu otoyolda aşırı hız yapıp tüm sermayenizi duvara çarpmanızdır.
Kapsamlı rehberimizde, likiditenin ne demek olduğunu somut örneklerle açıklayacak, ardından kaldıraçlı işlemlerdeki "liq olmak" (tasfiye olmak) kavramını, nedenlerini ve en önemlisi, ondan nasıl korunacağınızı adım adım anlatacağız.
Bölüm 1: Finansal Piyasalarda Likidite Nedir?
Likidite, bir varlığın, piyasa fiyatını önemli ölçüde etkilemeden, ne kadar kolay ve hızlı bir şekilde nakde (veya başka bir varlığa) dönüştürülebildiğinin bir ölçüsüdür. Bir varlık ne kadar likit ise, o kadar "nakde yakın" kabul edilir.
Yüksek likiditenin iki temel göstergesi vardır:
- Yüksek İşlem Hacmi: Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı vardır.
- Düşük Alış-Satış Farkı (Spread): Bir varlığın en iyi alış fiyatı ile en iyi satış fiyatı arasındaki makasın dar olmasıdır.
Likidite Örnekleri: En Akışkandan En Katıya Varlıklar
Kavramı daha iyi anlamak için, farklı varlıkların likidite seviyelerini karşılaştıralım:
| Varlık | Likidite Seviyesi | Açıklama |
|---|---|---|
| Nakit (Türk Lirası, Dolar) | Çok Yüksek | En likit varlıktır. Zaten nakittir. |
| Bitcoin (BTC), Ethereum (ETH) | Yüksek | 7/24 açık kripto borsalarında saniyeler içinde nakde çevrilebilir. |
| Büyük Şirket Hisseleri (Apple, THY) | Yüksek | Borsa seansları içinde kolayca alınıp satılabilir. |
| Yeni Çıkmış Bir Altcoin | Düşük | Alıcı ve satıcı azdır, büyük bir satış fiyatı aniden düşürebilir (fiyat kayması). |
| Emlak (Ev, Arsa) | Çok Düşük | Nakde çevrilmesi haftalar, aylar sürebilir ve pazarlık payı yüksektir. |
Bölüm 2: "Liq Olmak" (Tasfiye Olmak) Ne Demek?
"Liq olmak" veya "likidite olmak", yukarıda anlattığımız genel likidite kavramından farklıdır ve tamamen kaldıraçlı işlemlerle ilgilidir. Kısacası, borç parayla işlem yaparken tüm anaparanızı kaybetmeniz ve pozisyonunuzun borsa tarafından zorla kapatılması demektir.
Kaldıraçlı İşlem ve Likidasyon: Basit Bir Örnek
Kaldıraçlı işlemleri, bir ev almak için peşinat kullanmaya benzetebiliriz.
- Sermayeniz (Peşinat): Diyelim ki cebinizde 1.000$ var. Bu sizin "marjin"inizdir.
- Kaldıraç (Banka Kredisi): Borsadan 10x kaldıraç kullanırsınız. Borsa size 9.000$ borç verir ve siz 1.000$ sermayenizle toplam 10.000$'lık bir pozisyon açarsınız.
- Pozisyon (Evi Satın Alma): Bitcoin 50.000$ iken, 10.000$ ile 0.2 BTC'lik bir "Yükseliş (Long)" pozisyonu açtınız.
- Fiyat Düşüşü (Evin Değer Kaybı): Bitcoin fiyatı %10 düşerek 45.000$'a geriledi. Sizin 10.000$'lık pozisyonunuzun değeri artık 9.000$'dır. Kaybınız: 1.000$.
- "Liq Olmak" (Haciz): Kaybınız, başlangıçta yatırdığınız sermayeye (1.000$) eşitlendiği an, borsa daha fazla zarar etmemek için pozisyonunuzu otomatik olarak kapatır. Sizin 1.000$'ınız buharlaşır ve işleme yatırdığınız teminat (pozisyonun kendisi) borsanın "sigorta fonuna" gider. İşte bu işleme likidasyon (tasfiye), yani "liq olmak" denir.
Spotta Liq Olmak Mümkün mü? Hayır. Spot piyasada sadece kendi paranızla işlem yaparsınız. Kaldıraç (borç) olmadığı için, aldığınız kripto paranın değeri sıfıra bile düşse, elinizdeki coin adedi değişmez. Sadece değeri düşmüş olur. Likidasyon, sadece ve sadece kaldıraçlı (vadeli) işlemlerde mümkündür.
Liq Olmamak İçin Ne Yapmalı? Korunma Yolları
Liq olmak, acı verici bir tecrübedir ancak doğru risk yönetimiyle önlenebilir. İşte Liq olmamak için bazı öneriler:
- Düşük Kaldıraç Kullanın: 100x gibi yüksek kaldıraçlar, %1'lik bir fiyat hareketiyle bile liq olmanıza neden olur. 3x, 5x gibi daha düşük kaldıraçlar, size daha fazla hareket alanı tanır.
- Zarar Durdur (Stop-Loss) Emri Kullanın: Pozisyon açarken, fiyatın belirlediğiniz bir seviyeye gelmesi durumunda pozisyonun otomatik olarak küçük bir zararla kapatılmasını sağlayan "Stop-Loss" emri girin. Bu sizin emniyet kemerinizdir.
- Doğru Pozisyon Büyüklüğü: Asla tüm sermayenizle tek bir işleme girmeyin. Sermayenizin sadece küçük bir yüzdesini (%1-5) riske atın.
Likidite ve Likidasyon (Liq Olmak) ile İlgili S.S.S.
Likidite ne demek, basit bir örnek verir misiniz?
Likidite, bir varlığı ne kadar kolay nakde çevirebildiğinizdir. Örneğin, cebinizdeki 100 TL son derece likittir. Ancak sahip olduğunuz bir ev, daha az likittir çünkü onu nakde çevirmek haftalar sürebilir.
Spotta "liq olmak" mümkün mü?
Hayır, mümkün değildir. "Liq olmak" (likidasyon), sadece borç para ile işlem yapılan kaldıraçlı (vadeli) piyasalara özgüdür. Spot piyasada, bir varlığın değeri sıfıra düşse bile pozisyonunuz zorla kapatılmaz, sadece varlığınızın değeri düşmüş olur.
"Likit olmak" tam olarak ne anlama geliyor? (Kripto, Borsa)
Kripto ve borsada "likit olmak" veya "liq olmak", kaldıraçlı bir işlemde, piyasa sizin pozisyonunuzun tersine hareket ettiğinde, başlangıçta yatırdığınız teminatın (marjin) tamamını kaybetmeniz ve borsanın pozisyonunuzu otomatik olarak zorla kapatması demektir. Kısacası, o işlem için yatırdığınız tüm parayı kaybetmenizdir.
Likidite olunca ne olur? Param sıfırlanır mı?
Evet, likidite olduğunuzda, o pozisyona yatırdığınız teminat (marjin) tamamen sıfırlanır. Ancak bu durum, borsadaki tüm paranızın sıfırlandığı anlamına gelmez; sadece o işlem için ayırdığınız ve kaybettiğiniz miktar kadardır.
Liq olan paralar nereye gidiyor?
Liq olduğunuzda, kaybettiğiniz para buharlaşmaz. Bu para, pozisyonunuzun kâr eden karşı tarafına ve borsanın, piyasadaki aşırı oynaklıklardan kaynaklanan iflasları önlemek için tuttuğu "Sigorta Fonu"na gider.
Binance'teki "Liq. Price" ne demek?
"Liq. Price" veya "Likidasyon Fiyatı", kaldıraçlı bir pozisyon açtığınızda borsanın size gösterdiği fiyattır. Piyasa fiyatı bu seviyeye ulaştığında, pozisyonunuzun otomatik olarak kapatılacağı ve o işleme yatırdığınız parayı kaybedeceğiniz anlamına gelen kritik bir eşiktir.
Yüksek likidite iyi bir şey mi?
Evet, bir piyasa veya varlık için yüksek likidite genellikle çok iyi bir şeydir. Bu, o varlığı istediğiniz zaman adil bir fiyattan, kolayca alıp satabileceğiniz anlamına gelir. Fiyatlar daha istikrarlı olur ve manipülasyon riski azalır.
Likidasyondan korunmanın en etkili yolu nedir?
En etkili yol, istisnasız her işlem için bir "Zarar Durdur" (Stop-Loss) emri kullanmaktır. Bu emir, pozisyonunuzun likidasyon seviyesine ulaşmadan çok daha önce, sizin belirlediğiniz küçük bir zararla otomatik olarak kapanmasını sağlayarak tüm sermayenizi kaybetmenizi önler.
