Freelance (serbest) çalışmak, özgür ruhlu bireylerin hayalini kurduğu işlerin başında yer alır. Maalesef bu hayaller çoğunlukla bazı yanlış anlaşılmaları beraberinde getiriyor.
Mesela;
- “Kendinin patronu olursun”
- “Çok iyi para kazanırsın”
- “istediğin saatlerde çalışırsın”
Benzeri kulaktan dolma bilgiler, doğru stratejilerin uygulanamaması neticesinde freelancer camiasında sıklıkla karşılaşılabilecek yanlış düşüncelerden bir kaçı…
Mesleki deneyimlerime dayanarak bu yazımda, freelancer olmak ve freelance çalışma hakkındaki doğru bilinen bazı yanlışlara değinmek istiyorum. Öncesinde freelancer ne demek, kime denir ve freelance nedir gibi terimleri bilmeyenler için tanımlayalım.
Freelance Nedir?
Freelance çalışma sistemi bir nevi uzaktan çalışmak anlamına gelir. Freelance kavramının anlamı, değişen çağ ile birlikte başkalaşan kavramlardan biri. Direkt bir yaklaşımla free-lance (özgür-mızrak) şeklinde inceleyebileceğimiz bu sözcük, tahmin edileceği üzere eskiden askeriyede kullanılıyordu.
19. yüzyılın başlarında freelancer kişiler makul buldukları ücret karşılığında ulus fark etmeksizin herkes için savaşabilirlerdi, yani paralı askerlerdi. Fakat günümüz freelancerları için durum biraz daha farklı.
21. yüzyıl freelancerlar için mızraklar yerlerini kaleme, kağıda, stock fotoğraflara ve kod kütüphanelerine bırakmış durumda. Yine de bu freelancerların birer savaşçı olmadığı anlamına gelmiyor :)
Freelancer ne demek, kime denir?
Freelancer, herhangi bir yere bağlı olmadan freelance / serbest çalışan kişilere denir. Bu kavram henüz ülkemizde yaygınlaşmamışken freelancer kelimesinin yerini “serbest meslek erbabı” tanımı dolduruyordu. Bu kişiler mesleklerine göre danışmanlık hizmetinden illüstrasyon tasarlamaya değin uzanabilen geniş bir iş tanımına sahiplerdi. Aldıkları işlerin dışında bir yere bağlı olmazlardı.
İnternetin yaygınlaşmasıyla apartmanlara ilişmiş tabelalarda görülen “serbest meslek erbabı” yazıları da değişti. Zamanla İnternet profillerindeki tanımlarda yer alan “freelancer içerik üreticisi, freelancer tasarımcı” gibi unvanlar öne geçti.
Eskiden kullanılan “serbest meslek erbabı” ve şimdiki “freelancer” tanımları karşılaştırıldığında, bıraktıkları izlenimler arasındaki fark oldukça belirgin.
Bu sebeple mesleğini henüz eline almış özgür ruhlu bireyler bugünlerde kendilerine freelancer demeyi tercih ediyor.
Uzun yıllar freelancer olarak çalışan biri olarak şunu söyleyebilirim; Freelancer olmak, sanılanın aksine hiç de kolay değil. Bununla beraber freelance çalışma ve yaşam biçimi ile ilgili çok fazla peri masalı var, onlara değinmek istiyorum.
Freelance Çalışma Hakkında Doğru Bilinen 5 Yanlış
Özgür bir çalışma ortamını herkes ister. Freelancerlığa adım atanların birçoğu da rutin çalışma temposundan bıkkın, kendi çalışma ortamını yaratmanın peşindedir.
Kendilerinin patronu olmak, çalışma saatlerini kendileri belirlemek isterler. Tüm bunları yapabileceklerine inanırlarken de akıllarında çok fazla para kazanacakları düşüncesi yer alır.
Kulağa hoş gelen bu düşünceler freelancerlığa başlandığı anda gerçeklere çarpacaktır. İşte bir freelancerın, yola çıkarken doğru sandığı o yanlış düşüncelerden derlediklerim:
1) Çalışmalarımı istediğim ücrete yaparım!
Freelancer çalışmaya başlarken iyi bir grafik tasarımcısı olduğunuzu varsayarak konunun da “Logo tasarımı” olduğunu düşünelim. Tasarlayacağınız logo örneklerini de “A, B, C, D” olarak sınıflandıralım.
“B kalite” bir Logo tasarım çalışması için belirlediğiniz tasarım ücreti de 2.000 TL olsun.
Her şeyden önce; İnternet ortamında freelancer olarak çalışıyor olsanız bile, hayatın her alanında olduğu gibi hatta İnternet kullanım oranlarının gün geçtikçe artması sebebi ile interaktif yatırımların çoğaldığını, dolayısıyla buradaki rekabet oranlarının çok yoğun olduğunu bilmelisiniz.
İsim vermek istemiyorum X bir mağazalar zinciri, sanal (İnternet) mağazasının 80 küsur mağazasından daha fazla ciro sağladığını açıklaması bunun en net örneklerinden.
Konumuza dönecek olursak, tasarımlarınıza güvenebilirsiniz. Grafik tasarım sektörünün en iyi tasarımcılarından biri olduğunuzu, bu sebeple Logo tasarımınıza iyi bir fiyat istemenin hakkınız olduğunu düşünebilirsiniz.
Fakat interaktif pazara girince birçok kişinin tasarımcı(!) olduğunu ve pazarda cirit attığını fark edeceksiniz. Hatta öyle tasarımcılar(!) var ki, sizin 2.000 TL olarak belirlediğiniz özgün çabanızı, emeğinizi, özverinizi “20 TL’ye Logo tasarımı yapıyorum” diye pazarlar, hatta satar da…
20 liraya ne logosu tasarlıyorsunuz? Ya da daha net bir soru; tasarlıyor musunuz? Yoksa çalıp çırpıp, bölüp toplayıp saplıyor musunuz?
Yine başka bir örnekte; sizin özel tasarım olarak pazarladığınız bir web sayfası için, X bir web tasarımcı (!) “ben 300 TL’ye web sitesi yaparım” diyerek baltalayabiliyor. Baltalıyor diyorum çünkü müşterinin bilinçsiz olmasını fırsat olarak görüyorlar. Müşteri, 300 TL’ye alacağı web sitesi hizmetinin özelliklerini bilse muhtemelen mevcut duruma razı olmaz.
Dürüst bir freelancer ücretlendirmeyi, çalışmanın alacağı zamana ve sunacağı hizmet kalitesine göre belirlemeli.
10 gün sürenizi alabilecek A kalite bir web site tasarımı ile hızlandırılmış bir talep karşısında 3 gün içerisinde çözümleyebileceğiniz bir web tasarım ücreti aynı olmamalı. Tabii ki bunlar freelancer olduğunuzda yüzleşebileceğiniz ekstra sorunlar.
Tasarım kavramı özellikle freelancer camiasında Cem Yılmaz’ın fıtık skecinde yer verdiği “kalkan balığı” hikayesine dönmüş durumda.
Sonuç olarak; ortada bu kadar tasarımcı(!) varken ve üstüne müşteri Portföyünüzün de bu konulara Fransız olduğu eklenince, pazarda fırsatçılar için büyük bir boşluk oluşturuyor. Artık tutan tutturduğuna…
Durum bu iken, neyi ne kadara pazarlayacağınızı veya neyi pazarlayacağınızı iyi analiz etmelisiniz. Aksi durumda kendinizi odanızdaki sinekleri kovalarken bulabilirsiniz :)
2) Mesai saatim ne zaman istersem o zaman başlar
Köle değilseniz, istediğiniz saatte kalkabileceğiniz doğrudur. Fakat rakiplerinizin sizin gibi düşünmeyeceğini bilmelisiniz. Hele de rekabet ortamının çok çetin olduğu alanlarda yer almak istiyorsanız “istediğim saatte kalkarım” masalını unutmanız gerektiği gerçeğinin farkına varmalısınız.
Evet, istediğiniz saatlerde kalkabilirsiniz ama kalktığınız saatlerde odanızda kovalayacak sinekleri bile bulamayabilirsiniz.
Bunun yanı sıra, mevcut projelerinizi teslimat zamanından önce yetiştirme gayreti içerisinde olmalısınız. Aksi durumda oluşabilecek ekstra talepler çalışma takviminizi olumsuz yönde etkileyebilir.
Eee ne demişler; “Erken kalkan yol alır.”
3) Çok kazançlı (hatta bu işe girerken para sayma makinesi de almalısınız)
Öncelikle şunu belirtmek istiyorum; Siz bir freelancersınız ve sizinle çalışmak isteyen işverenlerin özellikle sizinle çalışmayı istemesinin kesin bir amacı var:
A, B kalite tasarımları C,D fiyatlarla almak istiyor olmaları. Dolayısıyla freelancer olmanız ve alternatiflerinizin fazla olması, kazanç alanlarınızı daha da daraltıyor.
Ayrıca freelance çalışmak çoğunlukla yaratıcılığın konuştuğu ve her seferinde yeni zorluklarla karşılaşılan bir yöntemdir. Bu da her defada belirsiz zamanlarla mücadele etmek, dolayısıyla belirsiz saatlik ücretlerle çalışmak anlamına geliyor.
İşveren yapılan işi beğenmezse ve işin başında alternatif konuşmaları yapmadıysanız ihale size kalabilir. Elbette freelancer yaptığı işin iyi olduğunu, ücret olmadan revize etmeyeceğini söyleyebilir ama dediğim gibi alternatif sunamazsanız kaybedersiniz.
Bu gibi olumsuz geri dönüşler adına önceden belirlediğiniz, iki tarafın da çıkarlarını gözeten bir takım kurallar olmalı.
4) Hiç sıkılmadan çalışabilirim
Hayalinizdeki işi bulmuş gibi hissetseniz de sıkılmadığınız bir işle uğraşmak Ütopik bir senaryodur.
Photoshop programını sökmüş mükemmel bir yetenek olabilirsiniz ve işinizi sevebilirsiniz. Her türlü foto manipülasyonun ustasıysanız bile, günün birinde 1500 fotoğrafa dekupe (kes-biç) yapmanızı isteyebilirler.
Sizi robot gibi hissettirecek işler ile her an karşınıza çıkabilir. Dolayısıyla severek yaptığınız işlerden bile bir süre sonra sıkılabiliyor iken, istemediğiniz ama mecbur kaldığınız bir takım işler aldığınızda kendinizi çok sıkıcı bir çalışma ortamında bulabilirsiniz.
5) Vergi ve sözleşme yok
Freelancer olarak çalışan kişiler, Devlet nezdinde serbest meslek erbabı olarak kabul edilir ve (SMM) serbest meslek makbuzu kesmelidir.
Serbest meslek makbuzu, freelance çalışanların ücret tahsili yaptığının kanıtı niteliğindedir. Bunu fatura ya da fiş muadili olarak kabul etmek mümkündür.
Serbest meslek makbuzu ile fatura arasındaki en önemli fark, serbest meslek makbuzunda stopaj kesintisinin bulunmasıdır. Serbest meslek makbuzuna uygulanan stopaj oranı son vergi düzenlemesiyle birlikte % 22‘dir.
Öte yandan belirli şirket sırlarına vakıf olması gereken bir freelancer olarak işe alınacaksanız, o gizlilik sözleşmesini mutlaka imzalatırlar. Yani sözleşmelerden veya vergiden kaçış yok :)
Freelance çalışmak gerçekten çok zorlu bir yol. Neden mi?
- Bulunabilir olmanız çabanız ile doğru orantılıdır ve çok önemlidir
- Çok ama çok çalışmalısınız, mesai saatleriniz aşırı değişken ve can sıkıcı olabilir
- Güven vermek zorundasınız, bu nedenle disiplinli çalışmak ve zamanlamaya dikkat etmelisiniz
- Freelancer olduğunuz bilindiği için amansız saatlerde talepler gelebilir, karşılık vermek zorundasınız
- Yine freelancer olduğunuz için güvenen taraf hemen her zaman olmalısınız. Bu durum bazen büyük sıkıntılar doğurabiliyor, ödemenizi alamıyorsunuz, iletişim problemleri yaşıyorsunuz vs.
Her zaman negatif değil, pozitif yönleri de var…
- Çalışma takviminizde boşluk varsa zamanı dilediğiniz gibi yönetebilirsiniz.
- Freelancer.com, Upwork, Workana, Toptal veya Fiverr gibi web sayfalarına kayıt olup, döviz kuru farkıyla ciddi kazançlar elde edebilirsiniz.
- Çalışmalarınızı Pinterest, Behance gibi alanlarda paylaşırsanız fark edilme olasılığınız artar, böylelikle farklı kitlelerden iş talebi alabilirsiniz.
- Eğer çok çalışıp düzgün bir sistem kurabilirseniz kazançlar oldukça tatmin edici olabilir
- Yönetilmekten hoşlanmıyorsanız, şunu yap bunu yap diyen seslerden uzak olursunuz
- Herhangi bir yerde çalışırken de freelancer olarak ekstra kazançlar sağlama şansınız var
Freelancer ne demek, freelance nedir gibi sorularınıza yanıt olabilecek şu videoya göz atabilirsiniz:
Kendim web ve grafik tasarımcı olduğum için freelancer örneklerini bu yönde verdim. Diğer sektörler için durumun çok da farklı olduğunu düşünmüyorum.
Mesela metin yazarları veya tercümanlar için de yakın şeyleri söylemek mümkün…
